قلعه های گنج و پر دفینه ایران

تاریخ قلعه های ایران

در دوره های مختلف تاریخی مردمایران بزرگدشمنانی داشتند که بخاطر قدرت جنگی و دفاعی این دیار زیبا توانایی نفوذ به آن را نداشتند، یکی از مهمترین سازمان های جنگی و نظامی قلعه ها...

بودند که بصورت شبکه بیکدیگر وصل بودند. در همه تاریخ استحکامات را در دور افتاده ترین و مرتفع ترین نقطه بنا می کردند تا به سبب وجود شیب های تند یا کوه، دستیابی به آن دشوار باشد و مدافعان نیز در بالا قرار گیرند و از لحاظ دید مسلط باشد ضمن آنکه از خطر نقب زدن مهاجمان نیز محفوظ مانده و حمل ادوات محاصره ای به پای دیوار را دشوار نمایند، از آغاز دوران پیش از تاریخ در هزاره اول پیش از میلاد پیرامون دهکده ها نیز حصار کشیده می شد، اینکار نخست برای مصون ماندن از حمله راهزنان وجانوران وحشیبود ولی بعدها عمدتا برای دفاع متقابل در برابر هجوم دشمنان صورت می گرفت، در سراسر سرزمین ایران حصار های محکم، دهکده ها و قلعه های مسکونی را می توان یافت که متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد است. هر جای این سرزمین نگاه کنید، قلعه، برج، بارو، ارگ، کهندژ، دربند، خندق و دروازه و نظایر آنها از ناامنی محیط زندگی و توجه و تدبیر آگاهانه ایرانیان به ملاحظات دفاعی حکایت می کند، البته انوش راوید بیشتر شبکه دفاعی ملی و مردمی برای باز دارندگی می داند. ساخت بناهای گروهی حصار دار در ایران با طرح ها و نفشه های گوناگون از سه هزار سال پیش شناخته شده است، حصار سیلک در کاشان، قلعه حسنلو در ارومیه، بلورآباد در شهرستان خوی و ... از نمونه های آن می باشد، از سایر قلاع مشهور می توان قلعه فلک الفلاک در خرم آباد احداث شده در عهدشاهنشاهی ساسانیاننام برد، حسن صباح بلند آوازه ترین رهبراسماعیلیاننیز جهت مقابله با بی عدالتی اجتماعی سلجوقیان، الموت در نزدیکی قزوین را پایگاه خود قرار داد و 35 قلعه در اطراف آن بنا نمود و در فومن و قهستان70 قلعه دفاعی داشت.

در ایران هزاران قلعه بزرگ و کوچک وجود دارد که می بایست توسط جوانان عزیز پرشور و علاقمند ایرانی، از آنها عکس بگیرند و نقشه بردارند و در تاریخ آنها کاوش نمایند و برای استفاده عموم به اینترنت بسپارند. در معماری و شهرسازی اوایل اسلام که متاثر از معماری قبل از اسلام بویژه دوره ساسانیان است تفکرات دفاعی مورد توجه بوده است به طوری که معمولا هر شهر اسلامی از سه بخش تحت عنوان کهندژ، شارستان و ربض تشکیل می گردید، مهم ترین این بخش ها کهندژ یا ارگ بود که عبارت بود از قلعه های که در وسط یا گوشه شهر قرار داشته و معمولا از یک سو به باروی شهر پیوسته بود تا همواره برای دفاع و مقابله با تهاجمات دشمن آماده باشد، ازجمله کهن دژهای معروف می توان کهن دژهایشهرهای ایران، سمرقند، بخارا، بلخ و نیشابور را نام برد. رباط ها نیز از بناهای دفاعی و نظامی صدر اسلام است و قلعه های نظامی مرزی را در دوران معینی رباط می گفتند، مانند رباط نصیبین که در سرحد میان ایران و روم شرقی بنا شده بود و نگهبانان آن از دیلمان می آمدند، رباط ها را می توان از نخستین استحکامات سازه ای محسوب نمود که در نقاط بی حفاظ مرزی پناهگاه گروهی جهادگر بودند. پس از تثبیت اسلام در مناطق اسلامی و بر طرف شدن تهدید از سوی غیر مسلمانان در مرزها، معنی واژه رباط با مسجد یکی شد.

قلعه های ایران، به دو نوع جلگه ای و کوهستانی، مصالح ساختمانی آنها نیز متفاوت است، طرح اصلی قلعه های جلگه ای مربع و یا مربع مستطیل است که در چهار گوشه آن برج های مدور برای دفاع ساخته شده اند، مصالح این قلعه ها خشت و گل است و به ندرت از آجر و گچ استفاده شده استبارو (دیوار ضخیم) این قلعه ها چینه (دیوارهای گلی که آن را بند بند می سازند) است یا با خشت های قطور ساخته شده است، برای استحکام آن قطر و ضخامت بعضی از بارو ها به چهار متر هم می رسید. اطراف بعضی از این قلعه ها خندق حفر می کردن و برای رسیدن به قلعه از پل های متحرک بهره می گرفتند. بعضی از این قلعه ها به دلیل امنیت آن ها محل سکونت کشاورزان و روستاییان شد که با گذراندن خیابانی معمولا شمالی و جنوبی و تامین آب آشامیدنی خانه های روستایی در دو طرف خیابان ساخته می شد. از این قلعه ها می توان به قلعهبیاضه بیابانکو هنجن در سر راه نطنز به ابیانه است اشاره کرد که تا این اواخر محل سکونت بوده است، این قلعه دارای برج و باروی ضخیم بسیار بزرگ بوده است. داخل قلعه کوچه های پر پیچ و خمی داشته است که همه آن ها به گذر اصلی قلعه که به در قلعه منتهی می شود راه دارند، خانه ها دو طبقه هستند و از طبقه زیرین برای نگهداری دام و یا انبار مواد غذایی و آشپزخانه استفاده می کردند و اتاق های نشیمن در طبقه دوم قرار داشته اند.

مصالح دژهای کوهستانی را معمولا از سنگ های بدون تراش نظیر سنگهای کوه یا رودخانه همراه با گچ غربال شده فراهم می کردند، در زیر دست دژهای کوهستانی پرتگاه های عمیقی تعبیه شده است، درقسمت انتهایی برج ها و بعضی مواقع، باروها، کنگره هایی ست که مخصوص کمانداران بوده است تا بتوانند از شکاف کنگره ها دشمن را هدف قرار دهند. در بعضی از دژها و قلعه ها، مانند الموت قزوین، پایین دژ محل سکونت روستاییان بوده استاز قلعه به هنگام جنگ ها استفاده می شده و مردم تا زمانی که بیم حمله دشمن وجود داشته در درون دژ می ماندند و معمولاً در درون آن آذوقه زندگی برای چندین ماه موجود بود. برای محافظت از ساختمان و استحکامات و قسمت های مختلف قلعه بارو ساخته می شده است، دیوار های دفاعی و خاکریز های متعلق به آغاز سکونتانسان در ایرانهنوز برجاست، شکل آنها به موازات پیشرفت سلاح های تهاجمی و تدافعی تکامل یافته است. در دوران پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی، نوع استحکامات عموماً تابع مقتضیات ناشی از محل قلعه یا دهکده و اوضاع طبیعی سرزمین بود. طرح های ساختمانی بیشتر قلعه ها بر اساس معلومات و تجربة کلّی نسبت به حمله و دفاع ریخته می شد تا سنت های محلّی. در هر دوره ای روش های آزموده و مقبول برای ایجاد استحکامات انتخاب می شد. اوایل دوران تاریخی در سبک استحکامات ایران باستان آثاری از نفوذ سبک بین النهرین و سایر کشورهای همسایه دیده می شود، در تاریخ معماری ایران تا رسیدن به اقتباس سبک فرانسوی در معماری قلاع و حصار های شهر در اوایل قرن سیزدهم، خصوصاً در خوی و تهران می توان ردیابی کرد.

آغاز خانه سازى انسانها همواره با اندیشه یافتن راههاى گوناگون دفاع در برابر دشمنان و حیوانات همراه بوده است، به همین دلیل خانه هاى اولیه كه بدون دیوار ساخته مى شد، به تدریج داراى دیوار شده و رفته رفته داخل یك دیوار محاطى دفاعى محصور شده است، بهتاریخ نیکمراجعه شود. این نوع حصارها در ابتدا داراى یك معبر ورودى بودند، اما پس از گذشت سالها تبدیل به دروازه شد، حصار هاى اولیه كه در اطراف مناطق مسكونى كشیده مى شد، فاقد برجهاى دفاعى در فواصل منظم یا غیر منظم بودند و براى محافظت از دیوارها بود. در ایران، ایجاد خانه هاى گروهى حصار دار از سه هزار سال قبل از میلاد با طرحها و نقشه هاى مختلف آغاز شده است. نمونه این گونه قلاع در بلورآباد واقع در حاشیه دشت شمالى روستاى قره ضیاءالدین آذربایجان به دست آمده است. در قرن چهارم قبل از میلاد، همزمان با آغاز فرمانروایىسلسله هخامنشیان، به علت توسعه شهر و تغییر فنون جنگى و دفاعى، برجهاى مستطیل شكل جانشین برجهاى نیم دایره اى قدیمى شده اند، گفتنى است برجهاى دفاعى، دیوارهاى قلعه حسنلو داراى كاملترین برجهاى دفاعى مستطیل شكل پیش آمده، بوده است.

سهم اصلى در توسعه شهر سازى حصار دار در ایران به عهده معماران اورارتویى در قرنهاى سوم و هشتم قبل از میلاد است كه تحت نفوذ معمارى بین النهرین شیوه اى در ایجاد استحكامات دفاعى بوجود آوردند که در قرنهاى بعد پایه و اساس معمارى قرار گرفت. در معمارى اورارتویى تحول دیگرى هم قابل توجه است، شهر هاى اورارتویى با طرح هاى فشرده و خانه هاى نزدیك به هم و روى سطح طبیعى زمین با دیوار هاى بسیار محكم و بامهاى مرتفع ایجاد شده اند به این ترتیب استفاده از عوارض طبیعى زمین به ندرت صورت گرفته است. اطراف بناها كه با دیوارها و برجهاى مستحكم دفاعى احاطه شده اند، پیش آمده و صاف هستند، مانند قلعه سیاه در ۳۶ كیلومترى شرق ماكو كه روى یك توده سطح از مواد مذاب منجمد بنا شده است. در میان برجهاى مستطیل شكل كه نیمى از آنها جلوتر از دیوارها بنا شده اند، دیوارها در فواصل مساوى پیش آمده یا عقب رفته اند. این پیش آمدگیها به هیچ وجه از نظر دفاعى یا استحكام بخشى به دیوارها، ارزشى ندارند، بلكه فقط از نظر تزئینى به این صورت ساخته شده اند و از لحاظ دفاعى طرحهاى معمارى دیگرى در دیوارها به كار رفته است. تمام دوران اسلامى، در ایران قلعه هاى بسیارى داخل شهرها به وجود آمدند، براى مثال مى توانیم از ارگ كرمان و قلعه فلك الافلاك در خرم آباد و ارگ شیراز را نام برد.

قلعه هاى اوایل و اواسط دوره اسلامى سرتاسر ایران پراكنده هستند و به طور كلى در كنار شاهراه هاى ارتباطى ساخته شده اند، نمونه این قلعه ها شبكه وسیعقلعه های اسماعیلیهاست كه در نقاط مختلف بنا شده اند یا قلاعى كه فقط براى محافظت از راهها و ایجاد امنیت در مسیر هاى كاروان رو ساخته شده اند یا قلاعى كه در نزدیك پلها و رودخانه ها ایجاد شده اند، مانند قلعه اى كه در شمال رودبار در بستر سفید رود احداث شده است. یكى از بزرگترین و قدیمى ترین قلاع ایران، قلعه گلى است كه در جاده كاروان رو ورامین به قم نزدیك محلى به نام كاج ساخته شده و شامل تعداد بسیارى برج مستحكم مستطیل شكل است كه به خوبى قادرند از قسمت حیاتى و جان و مال ساكنان قلعه محافظت كنند. بناى قلعه را مى توان به دورهشاهنشاهی ساسانیاننسبت داد و اگر هم در آن زمان ساخته نشده باشد قطعاً در قرون اولیه اسلامى و در زمان سلجوقیان ساخته شده است، زیرا دیوار هاى آن شباهت بسیارى به دیوار هاى رباط سنگى دارد كه متعلق به دوران سلجوقى است. هنر قلعه سازى در ایران از آغاز ظهور اسلام در قرن هفتم میلادى تا زمان حاضر به تدریج تكامل یافته، پیشرفت هایى كه از لحاظ جنگى براى مهاجمان و نیز مدافعان به وجود آمده و استفاده از فنون جدید در جنگها موجب شده كه برجهاى مدور بزرگتر و نزدیك به هم و دیوارهاى مستحكم تر بنا شوند و تمام پیش بینى هاى لازم براى متوقف كردن یا لااقل كندتر كردن سرعت مهاجمان در خارج قلعه و حصار و داخل آن مورد توجه قرار گیرد و این تكامل در هیچ زمانى متوقف نشده است.

نارین قلعه (نارنج قلعه)ــنارین قلعه یا نارنج قلعه مهمترین و دیدنی ترین بناى تاریخى شهرستان میبد است، این قلعه از بناهاى مربوط به دورهحکومت اشکانیانو قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت. اطراف آن خندقی بوده است و نقب های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد، در محرم سال 744 جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشت در این محل اتفاق افتاده است. مساحت این قلعه 3 هکتار و بنا در 7 طبقه و داراى برج و بارو و دربند هاى متعدد است و بالاى تپه اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را دربر مى گرفت، 5 و در بعضى قسمت ها به 20 متر مى رسیده است. نارنج قلعه 4 برج گرد بلند دارد و آنچه امروزه از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه هایی از برجها و باروها در روستای کوچک(کوشک) از آن باقی است. کوشک یا کوچک نزدیک ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغها و قنات ها و آسیاب دربر می گرفته است. زیبا ترین بادگیرها و خانه ها وکوچه های سابات داربسیار قدیمی در جهان را در این محله زیبا می توان مشاهده كرد. نارنج قلعه داراى اتاق هاى متعددى بوده است که در حال حاضر قسمت هایى از این اتاقک هاى کوچک تو در تو موجود است و بسیارى از آنها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است. بعضی ها نارین قلعه را همان دژ سفید شاهنامه می دانند، این قلعه بالای یک تپه و مسلط به اطراف ساخته شده و اطراف آن را هم خندق کنده اند. یک روایت افسانه ای هم حکایت از آن دارد که قلعه در زمان کیومرث ساخته شده و اولین آدم ها از راه آب و دریا به آن پا گذاشته اند، بعضی ها هم آن را ساخته سپهبد ساسانی- مهبد- می دانند، مهبد از سرداران قباد و انوشیروان بود. در نزدیکی های نارین قلعه میبد سفال های رنگی و نقش دار از دورانحکومت ایلام به دست آمده که بیش از 4000 سال قدمت دارند و به خاطر همین قدمت زیاد ساختمان قلعه به زیگورات یا معابد باستانی ایران شبیه است. از این قلعه که كاملاً از خشت و گل ساخته شده است، در دوره های مختلف تاریخی به عنوان ارگ حکومتی یا دژ نظامی استفاده می شده. اوج اقتدار این قلعه در پیش از اسلام، مربوط به دورهشاهنشاهی ساسانیانو پس از آن مربوط به دوره آل مظفراست، بعضی این کهن دژ را سر آغاز شروع آبادانی یزد می دانند. پیچ های تو در توی قلعه، كشمكش ها و جنگ های زیادی را به خود دیده است، این قلعه نظامی بوده ولی بعضی با توجه به شکل 5 طبقه آن احتمال می دهند که زیگورات بوده و از آن به عنوان معبد استفاده می کرده اند.

قلعه کاظم داشی (کاظم خان) ــاین قلعه صخره ای با ارتفاع بیش از سی و پنج متر به صورت شبه جزیره در ساحل دریاچه ارومیه قرار دارد، در گذشته این محل یکدر و قرخلار (چهل تن) نامیده می شد. آثار عمارت و ساختمان های متعددی از سنگ های بزرگ و تراشیده در پی و بنای این قلعه به چشم می خورد. در این قلعه تعدادی سنگ قبر از مرمر سفید و درخشان وجود دارد که روی آنها عباراتی به خط نسخ زیبایی حجاری شده است. در بالای این قلعه چاهی به طول و عرض دو و نیم متر و عمق هشت متر دیده می شود. این قلعه فقط یک در دارد که به جاده سنگی باز می شود، در قرن هفتم ه.ق به دستور هلاکوخان این قلعه تجدید بنا شد.

قلعه اسماعیل آقاــدر فاصله هجده کیلومتری شمال غربی شهرستان ارومیه، به فاصله نسبتاً کمی از جاده سیرو، در بالای یک رشته کوه منفرد بقایای آثار و قلعه ای نظامی به چشم می خورد. این کوه از دو طرف با شیب تند به رودخانه نازلو چای منتهی می شود و به لحاظ موقعیت سوق الجیشی حایز اهمیت است. آثار موجود در این قلعه به دو دوره تاریخی تعلق دارد، دوره اول، آثاری مربوط به هزاره اول ق. م را شامل می شود. از این دوره بقایای دیوار هایی از یک پادگان نظامی اورارتوبی باقی مانده است. دوره دوم، شامل آثار و بقایای قلعه دفاعی دیگری است که دیوارهای آن به همراه برج های دیده بانی پا برجاست و متعلق به یکی از اربابان محلی دوره قاجاریه است.

قلعه شای (پوشتو) ــاین دژ که در اقصی نقاط آذربایجان غربی افسانه های حیرت آوری به آن نسبت می دهند، از موقعیت طبیعی ویژه ای برخوردار است، و از راه ناهمواری که از جاده مهاباد به سردشت منشعب و از آن به روستای داغه می رود. این صخره هشتاد متر ارتفاع دارد و صعود به بالای آن تنها از یک راه که در جبهه غربی است، صورت می گیرد. ساختمان های مورد بحث با سنگ لاشه و در بعضی قسمت ها بدون ملاط ساخته شده است، سفال های به دست آمده از این قلعه بسیار خشن و ابتدایی و اکثراً دست ساز هستند. بررسی این گونه سفال ها و همچنین پی های ساختمانی موجود آشکار می سازد که نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت آور در اوایل هزاره اول ق.م به وسیله اقوام محلی پایه گذاری شد و در دورهحکومت مادملحقاتی به آن اضافه شد.

قلعه دختر (قیزقلعه)ــروستای قیز قلعه از توابع بخش مرکزی شهرستان خوی و در دهستان دیزج قرار دارد، این قلعه مربوط به هزاره های اول و دوم ق.م است. این قلعه بر فراز یک تپه بلند و منفرد قرار دارد، از فراز این قلعه می توان بخش وسیعی از دشت خوی را مشاهده کرد. در بالای این قلعه علاوه بر سفال های شکسته فراوان، تعداد زیادی سنگ در ابعاد مختلف به جای مانده است. همچنین قسمت های زیادی از دیوار این قلعه که سبک معماری آنها از نظر نوع مصالح و نحوه ساخت اورارتوبی است، به خوبی قابل مشاهده است.

مشتاقیه (سه گنبد) ــمشتاقیه محلی در شرق مسجد جامع کرمان در ابتدای خیابان 17 شهریور که از میدان مشتاقیه انشعاب پیدا می کند قرار دارد و از آثار دوره قاجاریه می باشد. سه گنبد مزبور برای سه مقبره مشتاق علیشاه-شیخ اسماعیل و کوثر علیشاه بنا گردیده است. گنبد هایی که بر فراز دو مقبره مشتاق و کوثر علیشاه واقع شده اند کاشی کاری بوده و در قرن اخیر ساخته شده اند، و چون در ساختمان آن توجه کافی نکرده اند متاسفانه قسمت هایی از کاشیها ریخته و بقیه نیز رو به تخریب است. مشتاق علیشاه از پیشوایان صوفیه در قرن 13 هجری بوده که در اواخر زمستان 1306 هجری قمری سنگسار شده است، می گویند جرم مشتاق این بوده که قرآن را با نوای سه تار می خوانده است. لازم به ذکر است که قبل از تدفین عرفای یاد شده این مکان مقبره میرزا حسین خان راینی (1202 هجری قمری) جد اعلای سادات معروف به میر حسینی کرمان بوده، وی در زمان زندیه و پس از فوت کریم خان زند تا مدتی حاکم کرمان بوده. او در زمان حیاتش این محوطه را برای آرامگاه خود انتخاب کرده بود بنا بر این پس از فوت مشتاق یارانش به واسطه ارتباطی که مشتاق با حسین خان داشت او را در جوار وی تدفین نمودند. از در بزرگ که وارد می شویم پس از گذشتن از راهرویی کم عرض و طولانی به باغچه مشتاقیه می رسیم، در سمت شمال بنا در ساختمان مقبره مشتاقیه کوثر علیشاه و میر حسین خان قرار دارند. از جمله آثار هنری مقبره فوق می توان به کاشیکاری و تزئینات داخل بنای مذکور شاره نمود.

قلعه باستانی بمپورــدر شهر بمپور مرکز تاریخی بلوچستان،قلعه بزرگ و قدیمی وجود دارد،که به آن قلعه بمپور می گویند،و مهمترین مکان تاریخی و باستانی بلوچستان ایران است.البته هنوز کسی بدرستی نمی داند،در دوره های تاریخ،بلوچستان ایران چه نام داشته است،درجغرافیای تاریخی ایران،واستان های تاریخی ایران،نام بلوچستان کنونی خالی است.این قلعه در ارتفاع 470 متری از سطح دریا قرار دارد،تاریخ ساخت اولیه آن مشخص نیست،تعدادی داستان و افسانه محلی درباره آن وجود دارد،که من بعنوان تاریخ نپذیرفتم،مثلاً می گویند:آنرا بهمن پسر اسفندیار ساخته و به مرور بمپور شده،یا می گویند،چون شبیه قلعه بم است،بمپور نامیده شده،و چند موضوع دیگر که آنها را بعنوان داستان،درداستان های تاریخی ایرانخواهم نوشت.

در دوره های مختلف تاریخ،بمپور مرکز حکومت بلوچستان بوده است،این دژ چندین بار خراب و بازسازی شده،آنچه که مشخص است،گسترش واقعی قلعه در زماننادر شاه افشاربود.در این دوره نصیر خان براهویی حکمران بلوچستان،بمپور را مرکز حکومتی خود قرار داد.در سالها بعد بمپور موقعیت خود را حفظ کرد،و سردار سعید خان نیای شیروانی ها،و سردار دوست محمد خان رئیس قبیله بارک زهی،به حکمرانی خود در آنجا ادامه دادند.آخرین بار حکمران محلی زمانپادشاهی قاجار،که زیر بار حکومت مرکزی نمی رفت،جهت مقابله با دولت قلعه را باز سازی کرد.سپس در زمان ناصرالدین شاه مرکز بلوچستان به فهرج یا ایرانشهر کنونی منتقل شد،و قلعه بمپور اهمیت خود را از دست داد،که تا کنون ویرانه های آن باقی مانده است.

قلعه بمپور تنها منطقه باستانی بلوچستان است،که اندکی کاوش های علمی باستان شناسی در آن انجام شده است.در سمت غرب قلعه تپه باستانی به مساحت 270 متر مربع وجود دارد،که فرشی از تکه های سفال دارد. تعیین تاریخ دوره های بهره بردار از قلعه را فقط از روی سفال های بجا مانده،حدس های متفاوت با سطحی نگری تاریخی زده اند،که در این وبلاگ قابل ذکر نیستند.زمان ناصرالدین شاه قاجار،قلعه ایرانشهر ساخته شد،و جای قلعه بمپور را گرفت.قلعه ایرانشهر ساختمان های شاه نشین، توپخانه، سربازخانه، ذخیره گاه، قورخانه، قراول خانه، زندان، مسجد، حمام، غلام خانه،داشته،و تنها چهار دیواری و ویرانه هایی از آنها باقی مانده است.جوانان باهوش ایرانی هر شهر و دیار،باید نسبت به شناسایی و تاریخ نگاری قلعه های زیاد ایران،بدور از دروغ های تاریخ،برنامه ریزی و کار کنند.

عکس قلعه های بمپور و ایرانشهر،عکس شماره 4580 .وظیفه جوانان باهوش ایرانی است،که درباره آثار تاریخی ایران کار و تحقیق کنند،و جهت پیگیری تخصصی و آگاهی عموم در اینترنت منتشر نمایند.